Termostat stanowi główny element termostatycznego zaworu grzejnikowego. Zbudowany jest on z trzech zasadniczych części, do których należą zespół popychacza, pokrętło regulacyjne oraz czujnik termiczny.
Ten ostatni element można opisać jako mały pojemnik, w którym znajduje się medium charakteryzujące się sporą rozszerzalnością cieplną. Trzpień popychacza umieszczony jest w środku tego zbiornika. Kiedy zwiększa się ilość medium, zaciska się mieszek. Ta sekwencja sprawia, że popychacz wywiera presję na wkładkę zaworową. Kiedy temperatura opada, popychacz dzięki sprężynie powrotnej wraca do punktu wyjścia.
Temperaturę zmieniamy manualnie za pomocą pokrętła głowicy termostatu. Na ogół możemy wybrać pomiędzy ok. 5 a 28 st. Celsjusza. W jaki dokładnie sposób to działa? Mianowicie poruszanie pokrętłem głowicy sprawia, że dystans dzielący trzpień wkładki zaworowej a popychacz się zmienia. W praktyce przekręcenie głowicy w prawą stronę oznaczać będzie spadek ciepła, natomiast w lewą oczywiście wzrost. Jej obrót jest płynny lub skokowy. Ta druga opcja została opracowana z myślą o osobach niewidomych oraz niedowidzących, ponieważ ręczna zmiana temperatury powoduje wydanie krótkiego dźwięku, co ułatwia określenie poziomu ciepła. Owo rozwiązanie nazywamy nastawą ciepła. W tym kontekście warto również wymienić inne udogodnienie – na wielu pokrętłach znajdziemy specjalne wypustki, które można wyczuć za pomocą dotyku.
